پنج مستند در بازار، و آن مسئلۀ دیگر

پیروز کلانتری

همزمان با روزهای شلوغ بازار جشنواره فیلم فجر و نمایش مستندهای بلند در آن، پنج مستند میان مدت حدودا ۵۰ دقیقه ای در پنج DVD و بسته بندی جداگانه از سوی ناصر صفاریان راهی بازار فروش شده است: زینت، یک روز بخصوص (ابراهیم مختاری)، گفت و گو در مه (محمدرضا مقدسیان)، رودخانه هنوز ماهی دارد (مجتبی میرطهماسب)، شبیه خوانی (بهمن کیارستمی) و عکس ناتمام: بهمن جلالی (عمید راشدی، تورج ربانی)؛ فیلم های خوبی که خاصیت جذب مخاطب را دارند و عرضه شان می تواند گام مطبوعی برای مرتبط کردن مستندهای خوب سینمای ما با مخاطب کم رابطه با این سینما باشد.
شکل عرضۀ همزمان پنج DVD ایدۀ درست و کارآمدی است، چرا که پز آن، نه عرضۀ تنها یک فیلم مستند، بلکه نمایش فضایی از عرضه و فروش فیلم مستند است که هم از نظر اقتصاد کار و جذب مخاطب و هم به لحاظ تأثیر فرهنگی و ترویج فیلم مستند تأثیر بیشتری می گذارد، بداعت و ویژگی کار به چشم ها می نشیند و امیدوارم به دل ها هم خوش بیاید.
اغلب این فیلم ها (فیلم کیارستمی هم حدودا) در فضای سینمای مستند پرتره قرار دارند، که یا تکیه به تجارب مستندسازی و عرضۀ فیلم صفاریان دارند یا نشانگر جاافتادگی و جذابیت این نوع مستند در سینمای ما و در میان مخاطبان اند.
امسال، جشنوارۀ فیلم فجر که نمایش مستند بلند را در برنامه اش گنجاند، صفاریان در نوشته ای گنجاندن این بخش در جشنواره را تنها برای عرضۀ فیلم های بلند مرکز گسترش و نهادهای دولتی ارزیابی کرد. دو انجمن مستندسازان و تهیه کنندگان سینمای مستند هم خواهان شرکت همۀ انواع کوتاه و میان مدت و بلند فیلم مستند در جشنواره شدند. خواست دو انجمن، بدون نگاه به سابقۀ منفی این سازوکار در جشنواره های پیشین و انتخاب، داوری و نمایش نامطلوب و غیر حرفه ای فیلم های مستند در آن ها، مطرح شد. نمایش گستردۀ فیلم های مستند در جشنوارۀ فجر در دورانی که جشنوارۀ سینماحقیقت و بخش مستند جشن سینما بر فیلم مستند متمرکز نشدند، توجیه داشت، اما پس از راه افتادن این دو فضا، تقاضای تکرار آن عجیب و ناموجه می نماید. نقد صفاریان هم گرچه در سال و وضعیت کنونی دور از واقع نمی نماید، اما از نگاه کلان و درازمدت به موضوع دور است.
واقعیت این است که یا باید جشنوارۀ فیلم فجر را جشنوارۀ سینمای بدنه و داستانی بدانیم و هر نوع نمایش فیلم مستند در آن را بیجا و بی مخاطب ارزیابی کنیم، یا اگر قرار است نمایش فضایی از سینمای مستند ما در این فضا موجه باشد، درست همین فضای فیلم های بلند مستند است که با فضای غالب فیلم های بلند داستانی جشنواره سنخیت دارد و در صورت جذابیت فیلم ها، می تواند مخاطب عمومی جشنواره را جذب کند و مروج و مبلغ این فضا از سینمای مستند ما باشد.
این که چرا عمدۀ فیلم های بلند مستند ما را بخش دولتی می سازد، مقولۀ دیگری است که جداگانه باید گریبانش را گرفت و آسیبش را بازشکافت؛ وگرنه تصور نمی کنم که در میان طرف های درگیر این جدل و مناقشه، در باب ضرورت پاگیری مستند بلند، که گامی در مسیر گسترش فضای تولید و عرضۀ فیلم مستند ماست، اختلافی وجود داشته باشد.

سایت "ومستند"- 21 بهمن 1390